PTSD (Zespół Stresu Pourazowego)

Zespół stresu pourazowego (PTSD, ang. post-traumatic stress disorder) to zaburzenie zdrowia psychicznego, które może wystąpić u osób, które doświadczyły lub były świadkami traumatycznego wydarzenia, serii wydarzeń lub szeregu stresujących okoliczności. Przykłady obejmują klęski żywiołowe, poważne wypadki, akty terrorystyczne, wojnę/walkę, śmierć bliskiej osoby, gwałt/napaść seksualną, przemoc psychiczną (m.in. zastraszanie, wykluczenie). Objawy mogą obejmować retrospekcje, koszmary senne i silny niepokój, a także niekontrolowane myśli o wydarzeniu. W przeszłości PTSD było znane pod wieloma nazwami, takimi jak "szok pourazowy" w okresie I wojny światowej, ale PTSD nie występuje tylko u weteranów wojennych. PTSD może wystąpić u wszystkich ludzi, w różnym wieku.

"70 procent dorosłych doświadcza co najmniej jednego traumatycznego wydarzenia w swoim życiu 20 procent osób, które doświadczyły traumatycznego wydarzenia rozwinie PTSD Około 8 milionów osób ma PTSD w danym roku 1 na 13 osób rozwinie PTSD w pewnym momencie swojego życia"

Poszczególne objawy mogą mieć różne nasilenie i różnić się w zależności od osoby. Objawy PTSD dzielą się na następujące cztery kategorie

• Intruzje: Natrętne myśli, takie jak powtarzające się, mimowolne wspomnienia, niepokojące sny lub retrospekcje traumatycznego wydarzenia (tzw. flashback). Mogą one być tak żywe, że osoba czuje, że ponownie przeżywają traumatyczne doświadczenie.
• Unikanie: Unikanie bądź też wyparcie wspomnień o traumatycznym wydarzeniu może obejmować unikanie ludzi, miejsc, czynności, przedmiotów i sytuacji, które mogą wywoływać niepokojące wspomnienia. Mogą unikać mówienia o tym, co się stało lub jak się z tym czują, bądź też doświadczać luk w pamięci.
• Zmiany w pobudzeniu i reaktywności: Objawy pobudzenia i reaktywności mogą obejmować drażliwość i wybuchy gniewu; lekkomyślne lub autodestrukcyjne zachowanie; nadmierną czujność wobec otoczenia w podejrzliwy sposób, lub problemy z koncentracją lub snem.
• Zmiany w funkcjonowaniu poznawczym i nastroju: Niezdolność do zapamiętania ważnych aspektów traumatycznego wydarzenia, negatywne myśli i uczucia prowadzące do ciągłych i zniekształconych przekonań na temat siebie lub innych (np. "Jestem zły", "Nikomu nie można ufać"); zniekształcone myśli na temat przyczyny lub konsekwencji zdarzenia prowadzące do niesłusznego obwiniania siebie lub innych; ciągły strach, przerażenie, złość, poczucie winy lub wstyd; znacznie mniejsze zainteresowanie czynnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność; poczucie oderwania lub wyobcowania od innych; lub niezdolność do odczuwania emocji bądź spłycenie ich intensywności - Zespół Depersonalizacji i Derealizacji

Wiele osób narażonych na traumatyczne wydarzenie doświadcza objawów podobnych do opisanych powyżej w ciągu kilku dni po wydarzeniu. Aby jednak u danej osoby można było zdiagnozować PTSD, objawy muszą utrzymywać się przez ponad miesiąc i wywierać znaczący wpływ na codzienne życie danej osoby. U wielu osób objawy pojawiają się w ciągu trzech miesięcy od traumy, ale mogą też pojawić się później i często utrzymywać się przez miesiące, a czasem nawet lata. PTSD często współwystępuje z innymi powiązanymi schorzeniami, takimi jak depresja, używanie substancji psychoaktywnych, problemy z pamięcią oraz inne problemy ze zdrowiem fizycznym i psychicznym.

Każda sytuacja, którą dana osoba uważa za traumatyczną, może wywołać PTSD. Przykłady traumatycznych wydarzeń mogą obejmować:

• bycie świadkiem gwałtownej śmierci
• wypadki, np. wypadek samochodowy
• przemoc fizyczna lub seksualna
• poważne problemy zdrowotne lub pobyt na oddziale intensywnej terapii
• skomplikowane doświadczenia porodowe
• zdiagnozowanie choroby zagrażającej życiu
• wojna i konflikt
• ataki terrorystyczne
• klęski żywiołowe lub katastrofy spowodowane przez człowieka, np. pożary.

A także:

• Niespodziewany koniec relacji, rozwód
• Opuszczenie bądź wykluczenie społeczne
• Brak zapewnienia poczucia bezpieczeństwa i odpowiedniej opieki od strony opiekunów

Należy podkreślić, że istnieje ogromna liczba niewymienionych w tej liście zdarzeń, które mogą powodować PTSD. Każde traumatyczne wydarzenie może wywołać PTSD, choć im bardziej niepokojące doświadczenie, tym większe prawdopodobieństwo jego wystąpienia.

Prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD może być większe, jeśli zdarzenie:

• jest nagłe i niespodziewane
• trwa przez długi czas
• nie możesz od niego uciec
• jest spowodowane przez człowieka
• powoduje okaleczenie
• dotyczy dzieci

Depresja lub lęk w przeszłości lub brak wsparcia ze strony rodziny lub przyjaciół zwiększają prawdopodobieństwo rozwinięcia się PTSD po traumatycznym wydarzeniu.

PTSD a depresja i inne zaburzenia

PTSD może również zwiększać ryzyko wystąpienia innych problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak:

• depresja i lęk
• Zespół Depersonalizacji i Derealizacji
• Uzależnienia (m.in., od narkotyków lub alkoholu)
• Zaburzenia odżywiania
• Myśli samobójcze

Dlaczego PTSD nie zawsze jest diagnozowane?

Istnieje wiele powodów, dla których osoba cierpiąca na PTSD może nie zostać zdiagnozowana.

Naznaczenie i niezrozumienie Istnieje powszechny stereotyp, że tylko ludzie w siłach zbrojnych bądź ofiary wojny cierpią na PTSD. W rzeczywistości PTSD może dotyczyć osób z różnymi doświadczeniami.

Nieprawidłowa diagnoza Niektórzy ludzie mogą myśleć, że objawy, których doświadczają (na przykład unikanie bądź wyparcie) są zdrową reakcją. Jednak nieprzepracowane traumatyczne doświadczenie może objawiać się w konsekwencji, np. w postaci depresji, bądź też jako:

• apatia
• trudności żołądkowo-jelitowe

A także niewyjaśnione chorobą organiczną:

• zespoły bólowe
• migreny
• utrata głosu

Bywa, że osoba, która doświadczyła traumy będzie sięgać po: alkohol narkotyki, bądź ryzykowne relacje seksualne. W tym przypadku diagnoza samego uzależnienia może odwracać uwagę od rozpoznania PTSD.

PTSD jest powszechne na całym świecie. Niestety, tylko połowa osób z PTSD poddane jest jakimkolwiek leczeniu, a jedynie mniejszość otrzymuje specjalistyczną opiekę zdrowotną. Podjęcie skutecznego leczenia po wystąpieniu objawów PTSD ma kluczowe znaczenie dla ich zmniejszenia i poprawy funkcjonowania.

Jak diagnozuje się PTSD?

Nie ma jednego testu pozwalającego na zdiagnozowanie PTSD. Zamiast tego lekarz stawia diagnozę po zapytaniu o:

• Objawy
• Historię medyczną
• Ekspozycję na traumę

Lekarz może też przeprowadzić badanie fizykalne, aby sprawdzić, czy nie ma innych przyczyn objawów. Aby zdiagnozować PTSD, objawy muszą być na tyle poważne, aby zakłócać zdolność do funkcjonowania w pracy, społeczeństwie lub w domu. Pełnej diagnozy nie można postawić przed upływem co najmniej 6 miesięcy od traumy.

Ponieważ cPTSD (complex PTSD) jest nowo rozpoznaną chorobą, niektórzy lekarze mogą nie być jej świadomi. Może to utrudniać uzyskanie oficjalnej diagnozy. Z kolei pacjent często nie uświadamia sobie, że seria bądź powtarzająca się stresująca sytuacja może być traumą.

Zespół stresu pourazowego test

Nie ma jednego testu, na podstawie którego można byłoby postawić diagnozę PTSD. Diagnozę stawia lekarz w oparciu o kompleksowy wywiad. Jednakże, jeśli obserwujesz u siebie wymienione tu wcześniej objawy warto skonsultować się ze specjalistą w tej dziedzinie, który dokona diagnozy. Większość osób, które przeszły przez traumatyczne wydarzenia, może mieć przejściowe trudności z dostosowaniem się i radzeniem sobie, ale z czasem ich stan się poprawia. Jeśli objawy nasilają się, trwają miesiącami lub nawet latami i zakłócają codzienne funkcjonowanie, może to oznaczać, że cierpisz na PTSD.

Poniższe pytania mogą pomocniczo służyć Ci do wstępnej oceny, czy cierpisz na PTSD.

• Czy doświadczyłeś lub byłeś narażony na traumatyczne wydarzenie bądź serię powtarzających się stresujących wydarzeń?
• Czy doświadczyłeś lub byłeś świadkiem poważnych obrażeń ciała lub śmierci, lub zagrożenia dla zdrowia i życia niespodziewanej zmiany życiowej (np. zdrady, bankructwa)? Czy regularnie doświadczasz natrętnych myśli lub wyobrażeń dotyczących tego wydarzenia?
• Czy czasami czujesz jakbyś od nowa przeżywał to wydarzenie/sytuację?
• Czy masz powtarzające się koszmary lub niepokojące sny?
• Czy czujesz silny niepokój, gdy coś przypomina Ci o tym wydarzeniu?
• Czy starasz się unikać myśli, uczuć lub rozmów, bądź miejsc które przypominają Ci o tym wydarzeniu?
• Czy jest coś ważnego, czego nie możesz sobie przypomnieć o tym wydarzeniu?
• Czy w Twojej pamięci z dzieciństwa występuje luka pamięciowa?
• Czy unikasz ludzi lub czy masz trudności w zaufaniu im?
• Czy miewasz trudności z koncentracją pamięcią, obniżonym nastrojem bądź łatwo wpadasz w gniew?

Terapia poznawczo-behawioralna, CBT

Jedna z kategorii psychoterapii, terapia poznawczo-behawioralna (CBT), jest bardzo skuteczna w leczeniu PTSD. Terapia przetwarzania poznawczego (cognitive processing therapy), terapia przedłużonej ekspozycji (prolonged exposure therapy ) i terapia oswajania stresu (stress inoculation therapy) należą do rodzajów CBT stosowanych w leczeniu PTSD.

Terapia EMDR - desensytyzacja i ponowne przetwarzanie bodźców za pomocą ruchów gałek ocznych

Terapia EMDR (ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing) to metoda psychoterapii skoncentrowana na traumie, stosowana przez około 3 miesiące. Terapia ta pomaga osobie ponownie przetworzyć wspomnienia traumy, aby doświadczyć jej w inny sposób.

Farmakoterapia

Leki mogą pomóc kontrolować objawy PTSD. Ponadto łagodzenie objawów przez leki pozwala wielu osobom skuteczniej uczestniczyć w psychoterapii.

Niektóre leki przeciwdepresyjne, takie jak SSRI i SNRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny), są powszechnie stosowane w leczeniu podstawowych objawów PTSD. Są one stosowane samodzielnie lub w połączeniu z psychoterapią lub innymi metodami leczenia.

Inne leki mogą być stosowane w celu zmniejszenia lęku i pobudzenia fizycznego lub leczenia koszmarów sennych i problemów ze snem, których doświadczają często osób z PTSD.

Neurostymulacja

Metody neurostymulacyjne, jakim jest terapia TMS, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (ang., transcranial magnetic stimulation) pozwalają w sposób nieinwazyjny wpływać na aktywność obszarów mózgu, które związane są psychopatologią PTSD.

EEG Biofeedback

Terapia EEG Biofeedback może pomóc w łagodzeniu pobudzenia, lęku, czy zaburzeń koncentracji współwystępujących z PTSD.

Wspomagające metody leczenia

Wiele pacjentów z PTSD uważa za bardzo pomocne dzielenie się swoimi doświadczeniami i uczuciami z innymi, którzy mają podobne doświadczenia, na przykład w grupie wsparcia.

• Williamson JB, Jaffee MS, Jorge RE. Posttraumatic Stress Disorder and Anxiety-Related Conditions. Continuum (Minneap Minn). 2021 Dec 1;27(6):1738-1763. doi: 10.1212/CON.0000000000001054. PMID: 34881734.
• Brady KT, Killeen TK, Brewerton T, Lucerini S. Comorbidity of psychiatric disorders and posttraumatic stress disorder. J Clin Psychiatry. 2000;61 Suppl 7:22-32. PMID: 10795606.
• https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/post-traumatic-stress-disorder-ptsd/overview/
• https://www.healthdirect.gov.au/post-traumatic-stress-disorder-ptsd#diagnosed
• Przegląd wybranych psychoterapii PTSD, ich skuteczności i zaleceń terapeutycznych w terapii osób dorosłych (psychiatriapolska.pl)
• Post-Traumatic Stress Disorder - National Institute of Mental Health (NIMH) (nih.gov)
• PTSD Basics - PTSD: National Center for PTSD (va.gov)
• Treating PTSD: A Review of Evidence-Based Psychotherapy Interventions - PMC (nih.gov)
• A Review of PTSD and Current Treatment Strategies - PMC (nih.gov)
• Screening for Posttraumatic Stress Disorder (PTSD) | Anxiety and Depression Association of America, ADAA
• IJMS | Free Full-Text | To Predict, Prevent, and Manage Post-Traumatic Stress Disorder (PTSD): A Review of Pathophysiology, Treatment, and Biomarkers (mdpi.com)